The only way out is in

Alle tekeningen Dette van Zeeland

Een collega-vriendin schreef deze zin eens op tijdens een training. Ik besefte meteen hoe waar deze stelling is voor mij, als mens en als coach. Dit artikel gaat over het innerlijke werk dat elk van ons te doen heeft: je spanningen en emoties omarmen. Ontdekken welke diepere waarheid ze signaleren. Je lichaam als instrument van je bewustzijn leren inzetten. Luisteren naar de dualiteiten in jezelf. De verbinding met jezelf herstellen, indien nodig, en verder versterken.

Het is een zoektocht die mij al jaren bezighoudt. Onderweg doe ik telkens mooie ontdekkingen, die ik graag deel. Inzichten over hoe dit werk in je binnenwereld je buitenwereld beïnvloedt. Hoe het de weg vrijmaakt voor zelfliefde en compassie. Zo is het in elk geval voor mij. Elke keer wanneer ik ‘ik’ schrijf in dit stuk, gaat het misschien ook over jou. Elke ‘jij’ slaat evengoed op mij. Ik koos ervoor om dit lange artikel als één geheel te publiceren, je kunt het ook in stukjes lezen.

Bij jezelf beginnen

Ik heb de laatste tien jaar heel wat confrontaties met mezelf meegemaakt. In de belangrijkste samenwerkingen ging ik steeds opnieuw op mijn bek. Ook in mijn relaties liep het elke keer mis. Ik verzeilde in ongelijkwaardige en onvolwassen relaties, waarbinnen ik meestal de meeste ruimte innam. Vaak was dit een onbewuste controle-reactie.
Ik ben iemand die de confrontatie op durft zoeken. Ik breng mezelf naar plekken en situaties waar er veel feedback te halen valt, die me dan toch vaak verrast. Ik wilde wel leren om het anders doen, maar ik had geen idee hoe ik moest beginnen. Waar ik het moest zoeken. Wat er met me aan de hand was.

Je spanningen omarmen

Vaak was ik me er niet eens van bewust hoe gespannen ik was. Of dat ik eigenlijk bang was. Ik wist wel: gespannen zijn is niet goed. Iedereen verkeert graag in het gezelschap van ontspannen mensen. We vertrouwen ze, want we voelen aan dat ze in contact zijn met zichzelf.
Vaak lijkt het alsof je geen grip hebt op je eigen fysieke en mentale spanningen. Je reptielenbrein, dat bij angst en stress naar voren schiet, kijkt eerder buiten zichzelf, naar externe factoren, dan dat het zich naar binnen richt. Zowel voor de oorzaak van het probleem, als voor de oplossing.

Als je erg gespannen bent, tegen een burn-out aan, is het onbegrijpelijk: Waarom word ik niet gewaardeerd, terwijl ik zo hard mijn best doe? Ik kan toch niet minder doen? In plaats van te pauzeren en stil te staan bij de spanning die je ervaart, ga je juist nog harder werken. En zo breng je jezelf steeds verder in de problemen.

Spanningen worden te vaak als iets negatiefs ervaren, terwijl stress of weerstand ons zoveel te zeggen heeft. Het is kwetsbaarheid die niet gezien is. Heb je misschien je angst genegeerd, is er verdriet waarvan je je niet bewust bent? In Verbindende of Geweldloze Communicatie worden spanningen en emoties gezien als alarmbellen die wijzen op dieper gelegen, onvervulde behoeften. Ze tonen aan dat je ‘innerlijke systeem’ heel hard aan het werk is. Spanning is een uiting van je zelfregulerende vermogen. Je hebt misschien alleen nog niet geleerd om erop te vertrouwen en ernaar te luisteren. En je beseft vaak niet dat de oplossing voor je problemen in jezelf besloten ligt.

Als het me overkomt probeer ik tegenwoordig stil te staan en naar binnen te gaan, in plaats van het te negeren en het ‘de baas te worden’. Om daar te gaan onderzoeken wat me geraakt heeft, waarover ik me niet goed voel of waarvan ik stiekem bang ben. Maar in het heetst van de strijd vergeet ik vaak dat dit de manier is om me uit het drama te brengen. In plaats daarvan ga ik onnodig de strijd aan.

‘De richting van de informatiepijl omdraaien’, noemde Jos Rovers dit tijdens de opleiding Transformational Presence: in plaats van jij die een pijl richt op een ander, kijk je naar de pijl die op je af komt. Wat komt het jou vertellen?

Je leven creëren

Ik hou van het concept ‘radicale zelfverantwoordelijkheid’, dat ook vaak in verband met Verbindende Communicatie genoemd wordt: je bent zelf verantwoordelijk voor het vervullen van je behoeften, niet een ander. Voor mij betekent dit: je er bewust van zijn dat je in alle situaties die je tegenkomt, hoe pijnlijk ook, steeds een keuze hebt. Niet óf je ze meemaakt. Wél welk effect ze op je hebben en welke waarde en betekenis je eruit haalt. Of anders gezegd: hoe je deze confrontaties benut in je leven. Het zijn voor mij telkens de grootste bewustzijnssprongen geweest, waar ik heel dankbaar voor ben. 

Zelfverantwoordelijkheid vraagt om een open blik: Het is niet de ander die bepaalt hoe jullie relatie evolueert of hoe jullie verstandhouding is. Het is niet de situatie die voor jou beslist wat het je brengt. Dat heb je zelf in de hand. Als ik hierbij stilsta, dan besef ik dat leven volgens deze waarde je levensloop sterk kan beïnvloeden. Bij Creative Consciousness wordt dit ook wel je creatiekracht genoemd: het vermogen om de loop van je leven te bepalen.

Ben ik me altijd bewust van mijn creërend, manifesterend vermogen? Vaak niet. Je denkt vaak dat je beperkt bent in je mogelijkheden en dat je je enkel kunt laten leiden door de gebeurtenissen, door de ander. En je denkt ook niet altijd het beste over jezelf. Hoe zonde is dat? Hoe moeilijk is het om de loop van je leven te overschouwen en jezelf geen verwijten te maken?

Net als de verwijten die op onszelf gericht zijn, veroordelen we ook vaak anderen. Elke keer dat ik de schuld buiten mezelf leg en een ander veroordeel zet ik mijn bewustzijn over mijn eigen verantwoordelijkheid niet in. Elke keer dat ik mijn spanningen wegkatapulteer door ze op een ander te richten, gooi ik een leerkans weg om anders met het leven om te gaan. Dan kijk ik niet in de spiegel die de ander me voorhoudt. Door te focussen op de ander vergeet je even je eigen pijn. Maar de pijn gaat daardoor niet weg, je dempt hem alleen.

Je innerlijke criticus beluisteren

Elk oordeel of verwijt naar buiten is zo een graadmeter waaruit je kunt afleiden dat er iets binnen in jou gekwetst is. Als je op deze momenten van oordeel en het afgeven van je verantwoordelijkheid pauzeert en gaat voelen, dan kan er iets veranderen. Als je verbinding maakt met je pijn, je gevoelens op dat moment aanvaard en ze de ruimte geeft, dán neem je verantwoordelijkheid. Dan begin je jezelf te helen.

Sommigen van ons richten hun oordelen eerder op zichzelf. Het ligt er maar aan hoe de radertjes van je machine staan afgesteld. Maar hetzelfde geldt voor elke keer dat je jezelf veroordeelt. Elk oordeel op jezelf zorgt ervoor dat je uit verbinding gaat met jezelf. De innerlijke criticus binnen in jou is als een Paard van Troje. Het is een vijandig klinkende stem, die je lijkt te ondermijnen en je gedrag afkeurt voordat anderen de kans krijgen dit te doen. Soms fluistert hij van zo dichtbij in je oor, dat je het niet eens doorhebt. 

Je kunt er een andere relatie mee opbouwen, heb ik ontdekt, met die kritische stem vanbinnen. Een relatie die begint met het besef dat dit onhandige maar goedbedoelde hulp is. Niet dat het gemakkelijk is om deze criticaster onder ogen te komen en ermee in gesprek te gaan. Ik faciliteer deze innerlijke dialogen zeer zorgvuldig. Soms is het de eerste keer dat een innerlijke criticus echt zijn of haar zegje mag doen. Want dat is wat we doen bij de Voice Dialogue methode: we gaan in dialoog met onze innerlijke stemmen. En op die manier kan er een constructieve verstandhouding opgebouwd worden, waarbij je af en toe tijd maakt om te luisteren naar wat je innerlijke criticus te zeggen heeft.

In Verbindende Communicatie kennen we een vergelijkbaar begrip: de jakhals. Door hem vrijuit zijn gal te laten spuwen kan de kwetsbaarheid ook naar boven komen. Er is ruimte, vrij baan gemaakt, de blokkades zijn weggewerkt.

De pijn die binnen in je schuilt wijst je vaak op beperkende overtuigingen over jezelf waar je je niet bewust van bent. Deze ideeën en verhalen over jezelf ontstaan meestal al vroeg in je leven, tijdens kleine en grotere traumatische ervaringen die je opdoet. Ze leven onder de oppervlakte en kunnen vormen hebben als: ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘ik kan geen liefde geven’, ‘ik ben het niet waard’ of ‘ik kan het niet’. Het zijn grote, vaak onbewuste thema’s in je leven, die vanuit de achtergrond heel sterk bepalen hoe je je gedraagt. Je hiervan bewust worden en ze transformeren is een zegen voor jezelf en voor anderen. En het kalmeert je innerlijke kritische stemmen en jakhalzen waardoor je evenwichtiger in het leven kan staan.

Zorg dragen voor je onvervulde behoeften

Door de beweging naar binnen te maken, al dan niet onder begeleiding, ontdek je wat echt belangrijk voor je is: je dieperliggende behoeftes, verlangens en waarden. Die helaas niet altijd vervuld worden. In mijn eigen leven heb ik dit ook steeds weer ervaren: als je je eigen onderliggende kwetsbaarheid niet kent of niet wil zien, dan zal je steeds opnieuw getriggerd worden. Anders gezegd: als je je eigen behoeften niet onderkent, dan leiden ze steeds weer tot oordelen en verwijten. En ze blijven dit doen, tot je ernaar kijkt. Totdat jij er zelf verantwoordelijkheid voor neemt.

De kunst is om je triggers te leren (her)kennen en jezelf steeds beter te leren kennen. Anders blijf je in oordelen hangen. En maak je steeds hetzelfde mee. Je waant je een slachtoffer en wordt geleefd door de verhalen en ideeën die je jezelf vertelt, in plaats van te leven in het nu.

Je lichaam weet meer

Je hoofd is de plek waar die verhalen, beelden en overtuigingen geboren worden. Het probeert te snappen wat er gebeurt en er kaas van te maken. Regelmatig, zeker in tijden van stress, lijkt het alsof ik alleen uit een hoofd besta en geen lichaam heb. Ken je dat gevoel? Bij momenten heeft mijn hoofd me met zijn dwingende gedachtestromen in een houtgreep. Maar hoofden hebben enkel een bepaalde intelligentie. Ze missen het intuïtieve, diepere weten van het lichaam. En het ergste is, een hoofd leeft meestal niet in het nu. Het denkt in verleden en toekomst en kan moeilijk contact maken met ‘dat wat er nu in me leeft’: mijn gevoelens en mijn behoeften. Daarvoor zal het moeten samenwerken met de rest van mijn lichaam.

Dat is het goede nieuws: ik heb een lichaam waar ik naar kan luisteren en waar ik bewustzijn over kan ontwikkelen. En dat is fijn, want mijn lichaam is een geweldig instrument, dat kan helpen om spanningen en weerstand onder mijn aandacht te brengen. Het gidst me, als ik luister.

Van Non-violent Communication trainer Robert Gonzales leer ik dat emotionele pijn in je lichaam wordt gerepresenteerd in de vorm van fysieke pijn, in knopen en blokkades. Je kan jezelf hierop afspeuren en dit gewaarworden, als je naar binnen gaat.

Oordelen, verhalen en beperkende overtuigingen die gehoord mogen worden, weerstanden en pijnen die gevoeld mogen worden, kunnen zich transformeren. Dat is een wetmatigheid: dat wat gezien mag worden in het licht, wordt vanzelf minder donker, minder eng. Het hoeft minder om aandacht te schreeuwen in jou.

In gesprek met je zelven

Ik ben vaak bang geweest van de schaduwkanten in mezelf. Toen sommige ver weggestopte stemmen er voor het eerst uitkwamen schrok ik best wel. Maar eenmaal buiten gelaten, bedaarde het ook weer snel. Je mag erop vertrouwen dat je systeem zelf naar balans zoekt, dat het geheeld wil worden. Het wil de polariteiten in jezelf bij elkaar brengen en constructief laten samenwerken, net zoals elk systeem terug in evenwicht wil komen. Voice Dialogue maakt het mogelijk om op een systemische manier te kijken naar jezelf en bij uitbreiding naar je omgeving, je organisatie en de wereld, zoals Ozlem Sarioglu doet.

Als je je lichaam hierbij inzet, dan ervaar je deze balansoefening direct. Voice Dialogue is energiewerk. In begeleide sessies geef je ruimte aan verschillende, vaak tegenovergestelde stemmen in jezelf, door deze energieën in jezelf op te roepen en letterlijk ‘aan te spreken’. Door een bepaalde stem te beluisteren nodig je als vanzelf ook een tegenpool uit om te verschijnen. 

Soms zijn dit kanten van jezelf die je niet graag ziet. Door ze ruimte te geven kunnen ze tot rust komen en aangenamere gedaanten aannemen. Omdat ze er mogen zijn en omdat de kwaliteit of de functie ervan aan het licht kan komen. We ‘honoreren’ de subpersonen of ‘zelven’ en bedanken ze voor het beschermen van onze kwetsbaarheid.

Ik heb persoonlijk nooit eerder zo’n effectieve methode ervaren. Door te ‘spreken’ met zelven ontstaan er nieuwe inzichten en samenwerkingen tussen tegenovergestelde delen. Vaak manifesteert zich in slechts enkele sessies al een transformatie die zichtbaar en voelbaar is voor de persoon en de omgeving. Voor mijzelf sprekend durf ik te zeggen dat het een ander mens van me heeft gemaakt. 

Hartsbewustzijn trainen 

Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt hoe intelligent ons lichaam is. We hebben niet enkel hersencellen in ons hoofd, er zitten vergelijkbare cellen in onze buik en in onze huid. Het doet me daarom goed dat er steeds meer aandacht is voor lichaamswerk en lichaamsbewustzijn in organisaties.

Als je op je werk dat deel van je ‘hersenen’ nooit mag inzetten kun je nooit volledig aanwezig zijn in je job. In een bedrijf dat ‘embodied leadership’ belangrijk vindt, is er regelmatig tijd voor ademhalingsoefeningen, meditatie of yoga en wordt er onder werkuren ruimte gegeven aan zowel yin als yang, aan hoofd, hart én buik. In veel wijsheidsscholen worden deze drie intelligentieniveaus onderscheiden en worden er verschillende kwaliteiten aan toegekend. Binnen de leer van de Tao heten ze Shen, Chi en Jing.

Ik ben er steeds meer van overtuigd dat mijn hart een belangrijk deel van mijn lichaam is. Hartsbewustzijn ontwikkelen is belangrijk: jezelf trainen in mildheid en zelfliefde. En anderen met compassie en empathie benaderen. Compassie is empathisch meevoelen met de ander, zonder medelijden maar ook zonder je ervan te willen distantiëren. En vooral: zonder met een oplossing of een actie te komen. Gewoon afdalen tot waar de ander is en volledig bij het gevoel en de energie van de ander aanwezig kunnen zijn met je volledige aandacht.

In de Taotraining die ik volg leer ik manieren om mijn hart te openen én actief in te zetten. Taoïsten gaan ervan uit dat je door het beoefenen van iets dat ze ‘innerlijke alchemie’ noemen, via het bewegen in een innerlijk landschap, je fysieke lichaam en de consistentie ervan kan beïnvloeden. Om het te transformeren naar wijsheid en veiligheid, naar onschuld en bewustzijn.

Ik heb op dit gebied ook veel gehad aan de lessen van Deepak Chopra. Door de oefeningen van de ‘21 dagen Abundance Challenge’ te doen en bijvoorbeeld een brief te schrijven aan mijn grootste ‘vijand’ ervaarde ik dat mijn lichaamsgesteldheid effectief leek te veranderen. Alsof er een sterke golf van liefde door mijn lichaam trok waardoor mijn hart een stukje verder openging.

Als je hartsbewustzijn actief is, heb je meteen de grootste kans om de wereld te redden volgens Peter Senge, een wereldwijde autoriteit op het gebied van organisatieontwikkeling. Tijdens een recente lezing op AMS zei hij: ‘een betere wereld creëer je door het ontwikkelen van hartsbewustzijn. Bewustzijnsvermeerdering of ‘Ontwaken’ is een korte termijn doel.’ 

Het verschil tussen weten en doen 

Ik verlang naar een betere wereld. Diep van binnen weet ik, en ik denk jij ook, dat deze wereld een andere plek kan zijn. Dat we anders kunnen omgaan met elkaar, anders kunnen reageren op elkaar. Dat hoe de wereld momenteel geleid wordt en hoe we omgaan met de natuur geen respect betuigt aan het leven.

Waarom vormen we de wereld niet méér naar ons hart, naar onze diepere behoeften en verlangens? De innerlijke wijsheid om volgens dit streven te leven vermoed ik in jou én in mezelf. Alleen is deze wijsheid al vaak onteigend en genegeerd. We zijn nog volop aan het leren om onze eigen wijsheid aan te spreken.

Onze omgeving werkt ook niet mee, de maatschappij is niet ingericht op het uitnodigen van alle wijsheid. Onze persoonlijke, niet-beluisterde blokkades zitten onszelf nog vaak in de weg. Al het voor handen zijnde gereedschap om ze te transformeren en een verschil te maken benutten we nog veel te weinig.

De ander is een andere jij 

In plaats van onszelf bij de kern aan te pakken hebben ik en jij allerlei strategieën ontwikkeld om ons door het leven te slaan. Allerhande gedragingen en automatismen die onze kwetsbaarheid beschermen. Veel conflicten en ruzies lijken onoplosbaar, omdat we de ander niet als een andere versie van onszelf kunnen zien. We beseffen niet dat de ander ook pijn heeft en op een bepaalde manier handelt als strategie om die pijn te vermijden.

We hebben allemaal behoeften die we kunnen herkennen bij elkaar, op behoefteniveau is er niet zoveel verschil. Maar ik zie vaak enkel de strategie die jij toepast, jouw reactie op een trigger. Alleen jouw buitenkant. En jouw omgang met de dingen is vaak zo anders dan de mijne. Als we meer zouden delen over wat er binnen in ons leeft en hier meer naar zouden gissen bij de ander, dan zouden we meer beseffen dat jij net zoals mij bent, en ik zoals jij, alleen anders.

Gelukkig zijn we verschillend! Onze diversiteit is juist onze kracht. Samen houden we het geheel in evenwicht. Jij spiegelt iets dat ik nog mis, dat ik nog niet voldoende benut of geheeld heb in mezelf. Ik ga van mijn eigen wereldbeeld uit, van mijn eigen systeem, en dat beperkt mijn zicht op mijn omgeving. Op jou, maar vooral op mezelf. 

Elke dag is een kans

Hoe goed kennen we onszelf? Hoe bewust ben je je ervan dat je jezelf kunt veranderen? Dat je balans kunt brengen in alles wat je bent. Dat je zelf je triggers kunt weghalen. En dat elk oordeel dat je hebt een ongeziene behoefte is, een stukje in jezelf dat om aandacht vraagt? We leven een heel leven om onszelf een beetje te leren kennen. Maar we kunnen elkaar er ook bij helpen.

Elke dag is een kans om liefdevol aanwezig te zijn bij jezelf en bij een ander. Om veilige plekken te creëren waar spanningen gezien mogen worden en waar pijn en verdriet losgelaten kan worden. Waar ruimte is om elkaar te ondersteunen, te luisteren naar elkaars behoeften.

Het begint bij jezelf. Bij het ontwikkelen van zelfliefde. Een innerlijke stem vol mildheid en compassie. Een vader of moeder zijn voor jezelf en je innerlijke, soms gekwetste kinderen. Door even stil te staan, de pauzeknop in te drukken en naar binnen te gaan. Een moment met jezelf te zijn.

Je kunt radicale openheid toepassen in je relaties. Het is bevrijdend om niets achter te houden en alles wat er speelt te delen met elkaar. Ook de moeilijke gevoelens en gedachten. Check ‘s avond eens in bij elkaars: Wat vond jij moeilijk lopen tussen ons? Wat heeft jou getriggerd? Op welk moment werd ik geraakt? Elkaar beluisteren schept al zoveel begrip en verbinding. En misschien af en toe nee zeggen tegen elkaar. Mild zijn voor jezelf betekent soms nee zeggen tegen een ander. Zeker als de balans tussen zelfzorg en zorg voor anderen zoek is.

De verleiding weerstaan om in een oordeel te gaan staan. En in plaats daarvan vanuit liefde reageren. Richting onze grootste tegenstanders en onze meest uitdagende spanningen.

Als we dit innerlijke werk doen en ons lichaam gebruiken als instrument van dieper weten, dan ben ik er zeker van dat we onze pijnen kunnen transformeren en diep vervulde mensen worden. In balans en vol compassie en levenskracht. En zo steeds meer wijsheid uitnodigen in een wereld waar we zoveel om geven. Een wereld creëren waarin liefde vrij kan stromen en iedereen zijn ware, authentieke zelf kan zijn. 

Dette van Zeeland
Voice Dialogue facilitator, persoonlijke coach, team- en organisatiecoach bij Golven Maken.

Kun je hulp gebruiken bij bovenstaande thema’s? Ik ga graag met je in gesprek. Je vindt mijn contactgegevens op www.golvenmaken.be. 

Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie.